کتاب های ژان کلود کری یر نابغه سینما؛ پیچیدگی غربی در روحی شرقی - گل پدیده

به گزارش گل پدیده، صنعت سینما از شروع تا امروز نوابغ و شخصیت های برجسته ای به دنیا عرضه نموده. اورسن ولز، چارلی چاپلین، لوئیس بونوئل، فرانسیس فورد کاپولا، آکیرا کوروساوا، جورج لوکاس، وودی آلن، جیمز کامرون و استیون اسپیلبرگ از این جمله اند.

ژان کلود کری یر، فیلم نامه نویس برجسته و بازیگر فرانسوی که اقتباس هایش از رمان های بارهستی اثر میلان کوندرا، طبل حلبی اثر گونتر گراس و نقش آفرینی هایش در فیلم های خاطرات یک کلفت، راه شیری و شب و لحظه زبانزد خاص و عام است از این قماش بود.

او داستان نویس و جستارنویسی زبردست بود. رمان و جستارهای دل انگیزیی نوشت. قصه گویی درجه یک بود. بلد بود چطور آدم ها را سرگرم و با کلمات مسحور کند. هرچه نوشت در شمار خواندنی ها نهاده شد. نمونه شاخص ش خاطرات لوئیس بونوئل که به کتاب بالینی اهل سینما بدل شد.

کری یر واله و شیدای فرهنگ و هنر ایران بود. به این علت با نهال تجدد، نویسنده شناخته شده ایرانی، ازدواج کرد و به یاری و راهنمایی هایش اشعار مولانا را به فرانسه برگرداند. وقتی به ایران آمد علاقه مندان سینما و فیلم نامه نویسی به کلاس ها و کارگاه هایش هجوم آوردند تا راه و رسم اقتباس، فیلم نامه نویسی و بازیگری را بیاموزند.

فیلم نامه نویس برجسته که تا آخرین روزهای زندگی مشغول نوشتن بود، به شاگردان، علاقه مندان و دوستان اش وصیت کرد تا کتاب بخوانند. برترین راه آموختن راز و رمز فیلم نامه نویسی و نوشتن را مرور چندین و چندباره نوشته ها و گفت و گوهایش می دانست.

در این نوشتار، آثار ژان کلود کری یر، یکی از نوابغ تاریخ سینما که نویسنده ای صاحب نام بود را معرفی می کنیم:

بیوگرافی ژان کلود کری یر

ژان کلود کری یر در یکی از روستاهای جنوب فرانسه در خانواده ای کشاورز چشم به دنیا گگردد. خانواده اش تاکستانی بزرگ داشتند. کودکی و نوجوانی ژان در آن گذشت. در دانشسرای عالی، ادبیات خواند و مدرک کارشناسی ارشد را در رشته تاریخ گرفت. اما خودش را وقف نوشتن کرد. اولین رمان اش زیر عنوان مارمولک در سال 1957 منتشر شد.

آشنایی با ژاک تاتی و پی یر اتکس، دو فیلم ساز برجسته فرانسوی باعث شد فیلمنامه نویسی پیشه کند. فیلمنامه های تعطیلات آقای اولو و دایی من را برای ژاک تاتی و فیلمنامه جان برلب را برای پی یر اتکس نوشت و جایگاه اش را به عنوان فیلم نامه نویس تثبیت کرد.

کری یر در سال 1963 با لوئیس بونوئل، کارگردان بزرگ سینمای دنیا، ملاقات کرد که آغاز همکاری بیست ساله بود که ثمره اش خلق فیلم هایی نظیر خاطرات یک خدمتکار، بِل دو ژور، مجذوب کنندهیت پنهان بورژوازی و میل مبهم هوس بود.

نگاه فلسفی پیچیده فیلم نامه نویس صاحب سبک که ملهم از شرق بود، پیچیدگی های تازه ای به دنیا غریب بونوئل اضافه نمود و افسون خواب و خیال و به زیر سؤال کشیدن واقعیت که از فیلم هایی چون سگ آندلسی و عصر طلایی در دهه سی در دنیا بونوئل دیده شده بود اما بعدتر - غالبا در فیلم های دهه پنجاه او- فراموش شده بود، دوباره به دنیا بونوئل بازگشت و حاصل این همکاری شاهکاری است چون بل دوژور که رؤیا و واقعیت را به طرز حیرت انگیزی با هم می آمیزد و به هجو بورژوازی می رسد؛ هجوی که بعدتر در فیلم هایی چون مجذوب کنندهیت پنهان بورژوازی و شبح آزادی به اوج رسید.

در این بین کری یر برای فیلمسازان دیگری هم فیلمنامه می نوشت و یا در نوشتن فیلمنامه همکاری می کرد. کاری که تا انتهای عمر ادامه داد. از میان انبوه فیلمنامه هایی که نوشت می توان این ها را نام برد: زنده باد ماریا، گل ارکیده، پروانه ای روی شانه، طبل، دانتون، سبکی تحمل ناپذیر هستی، سیرانو دو برژو راک، اشباح گویا و روبان سفید.

ژان کلود کری یر نمایشنامه نویسی را از سال 1967 برای آندره بارساک، کارگردان فرانسوی، آغاز کرد. نوشتن نمایشنامه های تیمون آتنی، مجمع مرغان، تراژدی کارمن، ماهابهاراتا و توفان برای پیتر بروک، کارگردان برجسته تئاتر، او را در دنیا تئاتر نیز بلندآوازه کرد.

تراس / روال عادی

این اثر دو نمایشنامه مجذوب کننده، تراس / روال عادی به قلم ژان کلود کریر را در بر دارد.

نمایشنامه تراس روایت کننده زندگی زوجی جوان در دنیای امروز است که در کشمکش جدایی از یکدیگرند. نویسنده در این اثر موضوعی را برگزیده که مضمونی دنیا شمول و امروزی دارد. نداشتن تفاهم حقیقی در زندگی، مسئله ای است که می توان گفت انسان معاصر در عصر حاضر در هر نقطه از دنیا با آن روبه رو است. شرایطی که هیچ کس درست نمی داند دنبال چیست و هر کسی به نوعی در حال فرار از شرایط شکست خورده و رسیدن به شرایطی تازه و مطلوب است، بدون آن که بداند در این شرایط تغییر یافته و تازه در چه موقعیتی نهاده شده و چه کار باید بکند.

ماجرای نمایشنامه روال عادی در یک حکومت دیکتاتوری روایت می گردد. در دفتر کار مکالمه ای مشکوک میان خبرچین و کمیسر آغاز می گردد. خبرچین به دفتر کمیسر احضار شده و در ابتدا تصور می نماید که مانند روال عادی و همیشگی باید خبرهای تازه را در اختیار کمیسر بگذارد اما فرد دیگری، خود خبرچین را به حکومت لو داده. نمایشنامه نویس در این اثر، تمثیلی از یک جامعه دیکتاتوری را به تصویر کشیده و به خوبی نشان می دهد که در این جوامع، مخوف ترین و غیرعادی ترین مسائل به امری طبیعی و روزمره تبدیل می شوند.

در بخشی از نمایشنامه تراس / روال عادی می خوانیم:

کارگاه ها

این کتابی است که کری یر در ماه های آخر عمر نوشته و در آن کارنامه پربارش را در سینما و تئاتر روایت نموده. او از آشنایی، همکاری و زندگی با پیتر بروک، ژان تاتی، پی یر اتکس، لوئیس بونوئل، پاتریس شرو، میلوش فورمن و ژان لوک گدار گفته. درباره آنتوان چخوف و نمایش نامه باغ آلبالو، رمان طبل حلبی، زبان سینما، فیلم نامه نویسی، مونتاژ، شیوه های نگارشی تازه، عباس کیارستمی، روزهایی که در تئاتر پس پشت گذاشته و تجربه بازیگری نوشته و اعلام نموده از هر سه فیلم نامه ای که نوشته فقط یکی از آن ها به خاتمه رسیده و ساخته شده. روزگاری کری یر برای بونوئل کتابی نوشت که نام را گذاشتند با آخرین نفس هایم، این کتاب، با آخرین نفس هایم اوست.

در بخشی از کتاب کارگاه ها می خوانیم:

از کتاب رهایی نداریم

این اثر توضیح گفت و گوی اومبرتو اکو و ژان کلود کریر است که به وسیله ژان فیلیپ دوتوناک راهنمایی می گردد. اومبرتو اکو، نشانه شناس و فیلسوف نام دار، صاحب سی و پنج اثر غیرداستانی، پنج رمان و صدها مقاله، بیش از 50 هزار نسخه کتاب در خانه دارد.

ژان کلود کری یر، نمایشنامه نویس، فیلمنامه نویس، قصه نویس، جستار نویس، بازیگر و مدرس بزرگ سینما که با بزرگانی هم چون لوئیس بونوئل و پیتر بروک همکاری نموده، بیش از سی هزار عنوان کتاب در قفسه های کتابخانه اش جا داده است.

هر دوی آن ها کرم کتاب هستند و همه عمر در جست و جوی کتاب های قدیمی بوده اند. آن دو درباره موضوعات گوناگون حرف می زنند. از کتاب های بسیار قدیمی و گران قیمت، از تجربه های خود در پیدا کردن کتاب ها، از کتاب هایی که نابود شده اند، از جایگاه کتاب در دنیای آشفته امروز، از نابودی کتابخانه های قدیمی، از حماقت، از سینما، از مردم و فرهنگ های مختلف، از تاریخ و…

در بخشی از کتاب از کتاب رهایی نداریم می خوانیم:

فیلم کوتاهی درباره دیگران

گفت وگویی بلند با ژان کلود کاری یر، فیلم نامه نویس برجسته بخش اصلی این اثر را تشکیل می دهد. این فیلم نامه نویس فرانسوی که تجربه بازی کردن در چندین فیلم سینمایی را داشت، بارها برای فیلم نامه هایش نامزد دریافت جایزه اسکار برترین فیلم نامه شد. محسن آزرم، روزنامه نویس، نویسنده و مترجم شناخته شده در این گفت وگو کارنامه پربار کری یر را همراه خودش آنالیز و واکاوی می نماید.

فیلم کوتاهی درباره دیگران به مفاهیم مهمی در سینما و بخشی از تاریخ آن می پردازد. هم چنین، درباره شگردها و تکنیک های نوشتن، محدودیت های سبک سیدفیلدی و مبانی درام سه پرده ای سخن به میان می آید که برای بسیاری از فیلم نامه نویسان مجذوب کننده است.

در بخشی از کتاب فیلم کوتاهی درباره دیگران می خوانیم: