با هانتینگتون، یکی از خطرناک ترین بیماری های ژنتیکی آشنا شوید - گل پدیده

به گزارش گل پدیده، بیماری هانتینگتون جزء معدود بیماری های نادر در سطح دنیاست که در همان بدو ظهورش، کیفیت زندگی بیمار را به خطر می اندازد. این بیماری که معمولا در بین سال های 30 تا 50 بروز پیدا می نماید، به مرور وخیم تر شده و در نهایت بیمار به علت حاد شدن علائم جانش را از دست می دهد. در این بیماری، بخش هایی از مغز از کار افتاده و به درستی فعالیت نمی نماید. بیماری هانتینگتون یک اختلال ژنتیکی است اما آیا حتما از والدین به فرزند انتقال پیدا می نماید؟ آیا راه حلی برای درمان بیماری هانتینگتون وجود دارد؟

بیماری هانتینگتون که در بعضی از متون به کره هانتینگتون هم شناخته می شود، یک اختلال نورو دژنراتیو (تخریب عصبی) است که در اغلب اوقات و نه همواره از والدین به ارث می رسد. اولین نشانه های این بیماری معمولا ریشه در توانایی های ذهنی یا اخلاق دارد. اختلال های جسمانی هم به مرور ایجاد می شود. برای مثال اگر عضلات ناحیه پشتی کمر و اندام تحتانی از لحاظ عصبی دچار مشکل شود، راه رفتن به شکل ساده رخ نخواهد داد. بیماری هانتینگتون اختلالی است که پیشرفت بسیار سریعی خواهد داشت و بیمار در بدترین و وخیم ترین حالت ممکن حتی در صحبت کردن هم ناتوان خواهد شد. با وجود این که سن 30 تا 50 سالگی، بیشترین بازه سنی بروز علائم هانتینگتون گزارش شده، ظهور علائم بیماری در هر سنی می تواند رخ دهد. در غرب اروپا از هر 100 هزار نفر، 3 الی 7 نفر به بیماری هانتینگتون دچار می شوند. با این حال جالب است بدانید افرادی که در ژاپن، چین و آفریقا زندگی می نمایند، احتمال کمتری نسبت به نژاد اروپا در آنها وجود دارد که به این بیماری مبتلا شوند.

علت ایجاد بیماری هانتینگتون

جهش یک ژن در کروموزوم شماره 4 موجب ایجاد بیماری هانتینگتون می شود. یک نسخه کپی از این ژن، پروتئینی به نام هانتینگتون را فراوری می نماید. ژنی که جهش روی آن صورت گرفته، از لحاظ مقدار نسبت به حالت معمولِ ژن بزرگتر است. این ژن به فراوری اضافه بر سازمان موادی به نام های سیتوزین، آدنین و گوانین (CAG) که در واقع ساختار DNA را می سازند می انجامد. به طور معمول CAG برای ساخت یک ژن معمولی باید کمابیش 36 مرتبه تکرار شود اما در بیماری هانتینگتون دست کم 36 مرتبه این اتفاق رخ می دهد. به همین علت، ژن ایجادنماینده بیماری هانتینگتون بزرگتر از حد عادی است.

ژن بیماری زای هانتینگتون موجب تجمع پروتئینی به نام هانتینگتون (HTT) در مغز می شود؛ محصولی که به شدت سمی بوده و سلامتی بدن انسان را به خطر می اندازد. با تجمع هر چه بیشتر پروتئین هانتینگتون در مغز، سلول های خاصی در این ناحیه آغاز به آسیب تماشا می نمایند. بر اساس مطالعات مختلف معین شده که اگر تکرار ژن بین 36 تا 39 مرتبه باشد، این احتمال وجود دارد که فرد، بیماری هانتینگتون را بروز دهد؛ بعلاوه این احتمال هم وجود دارد که تا خاتمه زندگی خبری از بروز علائم نباشد. با این حال اگر از 40 مرتبه بیشتر شود، فرد حتما بعضی از علائم و شرایط بیماری هانتینگتون را نشان خواهد داد.

نحوه انتقال و سرایت بیماری هانتینگتون

بیماری هانتینگتون یک اختلال اتوزومی غالب است. به زبان ساده تر، اگر یک فرد تنها یک نسخه کپی از ژن جهش یافته را داشته باشد، با انتقال این ژن به فرزند حتما او هم به این عارضه دچار خواهد شد.

یک انسان مبتلا به بیماری هانتینگتون، یک نسخه ژن سالم و یک نسخه ژن جهش یافته در سلول های خود دارد. اگر نسخه ژنتیکی سالم به فرزند منتقل شود، او سالم باقی خواهد ماند. با این حال، ایجاد بیماری تنها در صورتی است که نسخه جهش یافته به بدن فرزند انتقال یابد. بنابراین، اگر یکی از والدین به بیماری هانتینگتون دچار شده، تنها پنجاه درصد محتمل است که فرزند هم در آینده از این بیماری رنج ببرد.

از آنجایی که بیماری هانتینگتون یک اختلال اتوزومی غالب است، اگر پدر یا مادر نتواند ژن جهش یافته را به فرزند انتقال دهد، فرزند کاملا سالم خواهد بود. به همین سبب، نسل های بعدی از شر این کابوس هولناک خلاص خواهند شد. با این اوصاف، معمولا بروز علائم بیماری از سن 30 سالگی به بعد خواهد بود و اگر والدین در همان اوایل دوره حاملگی برای آزمایش ژنتیک اقدام ننموده باشند، مجبور هستند تا سنین بالا صبر نمایند تا علائم ظاهر شوند. با این اوصاف، 10 درصد از مبتلایان به این بیماری گزارش شده که در سن پیش از 20 سالگی نشانه های بیماری هانتینگتون را بروز داده اند. 4 الی 11 درصد از مبتلایان هم پس از سن 60 سالگی، علائم این اختلال عصبی را در خود گزارش نموده اند.

بیماری هانتینگتون جوانی چیست و چه تفاوتی با حالت عادی دارد؟

همان طور که پیش تر گفته شد، علائم بیماری می تواند در هر سنی رخ دهد. اگر فرد قادر باشد علائم را پیش از سن 20 سالگی تجربه کند، به این اختلال دچار شده است. این نوع از بیماری معمولا به بیماری هانتینگتون جوانی معروف است. بعلاوه باید به این نکته هم اشاره نمود که علائم این اختلال تا حدودی متفاوت از حالت عادی است. در بیماری هانتینگتون جوانی اغلب لرزش و سفت شدگی اندام تحتانی و بعلاوه اختلال در یادگیری رویت می شود. در این نوع از بیماری معمولا علائم با سرعت بیشتری ظاهر می شوند. به همین سبب معمولا بیمار در یک بازه زمانی 10 ساله، وارد فاز پیشرفته ای می شود که خطر مرگ، اتفاق آن چنان غیر منتظره ای برای این بیماران نیست.

بین بیماری کره (Chorea) و هانتینگتون چه تفاوتی وجود دارد؟

بیماری کره یک اختلال عصبی است که فرد در زمان بیداری و هوشیاری کامل، حرکات غیر ارادی را به طور مستمر انجام می دهد. بیماری کره کل بدن فرد را درگیر می نماید اما به طور معمول حرکت های غیر ارادی در صورت، دستان و پاها انجام می شود. با این حال در بیماری کره وقتی بیمار می خوابد، حرکات هم متوقف می شوند.

کره در حقیقت یک علامت از بیماری های مختلف عصبی مثل بیماری هانتینگتون به شمار میرود. کره هم مثل هانتینگتون یک اختلال موروثی است و یک انسان پنجاه درصد محتمل است این بیماری را از پدر یا مادر مبتلا به ارث ببرد. اختلال کره هم مثل هانتینگتون بیشتر در سنین بین 30 تا 50 سالگی رخ می دهد. در حقیقت علت ایجاد کره، بیماری هانتینگتون است. با این حال، کره صرفا محدود به این بیماری نیست و به واسطه بروز سایر اختلالات عصبی می توان عارضه کره را هم مشاهده کرد. اگر به سرعت عارضه کره شناسایی شود می توان جلوی پیشرفت این بیماری را گرفت.

نشانه های بیماری هانتینگتون

اغلب نشانه های مهم بیماری هانتینگتون معمولا در بین بازه 30 الی 50 سالگی ظهور پیدا می نماید. با این حال، همان طور که پیش تر هم گفته شد بعضی از نشانه ها را می توان در سایر سنین هم رویت کرد. نشانه های کلیدی و اصلی بیماری شامل چند مورد زیر است:

• تغییر در شخصیت و روحیات فرد
• افسردگی
• اختلال در حافظه، تفکر و قضاوت
• از دست رفتن هماهنگی در کنترل حرکات
• دشواری در بلع و تکلم

نشانه های ابتدایی بیماری هانتینگتون

تکامل و پیشرفت علائم بین افراد فرق دارد. بعضی از بیماران در ابتدا به افسردگی دچار می شوند و سپس اراده عضلات را از دست می دهند. بعضی دیگر هم تغییرات رفتاری و انجام بعضی فعالیت ها از نشانه های اولیه این بیماری است. با این حال، به طور کلی نشانه ها و علائم اولیه بیماری هانتینگتون به توضیح زیر است:

• حرکات غیر قابل کنترل که هنوز خفیف است
• تغییرات جزئی در هماهنگی اندام ها با یکدیگر برای انجام یک کار
• عدم تعادل در راه رفتن
• تغییرات روحی و احساسی
• دشواری در تمرکز برای انجام فعالیت در مدرسه یا در محل کار
• اختلالاتی در حافظه کوتاه مدت
• افسردگی
• تحریک پذیری

بیمار امکان دارد بعلاوه انگیزه و تمرکز خود را در امورات روزمره خود از دست بدهد. از سایر علائم بیماری هانتینگتون می توان به رها شدن اشیا به صورت ناخواسته از دست ها و فراموشی نام سایرین اشاره نمود. اگرچه، به طور معمول این دو اتفاق می تواند برای عموم مردم رخ دهد. با این حال، این دو نشانه در مبتلایان به بیماری هانتینگتون به مرور زمان وخیم تر می شود.

نشانه های میانه و انتهایی بیماری هانتینگتون

هانتینگتون با گذشت زمان پیشرفته تر می شود. این بیماری ژنتیکی و نادر در اواسط دوره شامل تغییرات جسمانی بیشتر، از بین رفتن قدرت کنترل ارادی عضلات و بعلاوه تغییرات شناختی و عاطفی می شود. به جهت گستردگی علائم بیماری، تغییرات به طور خلاصه به دو بخش جسمانی و روحی اشاره می شود.

تغییرات جسمانی

بیمار ممکن است این موارد را با شدت های مختلف تجربه کند:

• دشواری در تکلم که می تواند شامل ناتوانی در یافتن کلمات و عبارات مناسب باشد
• کاهش وزن که می تواند به ضعف عضلانی منجر شود
• دشواری در خوردن و بلع؛ چراکه عضلات دهان و دیافراگم ممکن است عملکردشان را از دست دهند
• خطر خفگی، به خصوص در مراحل خاتمهی بیماری

علاوه بر موارد ذکر شده، می توان به حرکات غیر قابل کنترل بدن هم اشاره نمود:

• حرکات صورت
• به هم ریختگی عضلانی در ناحیه سر و صورت
• پرش و تکانه های دست ، پا و سایر منطقه ها بدن
• دشواری در حرکت به علت عدم تعادل

با گذر زمان و پیشرفت بیماری، حرکات غیر قابل کنترل به مراتب بیشتر از سایر علائم معمول در بدن با شدت بیشتری پیشرفت می نماید. در نهایت امر، این حرکات آرامتر رخ می دهد چون عضلات به مرور زمان حالت سفت و سخت تری پیدا می نمایند.

تغییرات در خلق و خو

یک سری از علائمی که در این بخش به آن اشاره می شود، در افراد دیگری هم دیده می شود که از این بیماری رنج نمی برند. گفته شده که تقریبا چهل درصد از بیماران مبتلا به هانیتنگتون، علائمی مثل مانیا، ناهنجاری های توهمی و اختلال وسواس فکری عملی را تجربه می نمایند که روی روحیه خلق و خوی شان و به تبع روی کیفیت زندگی شان تاثیر جدی می گذارد.

دومین طبقه بندی در این زمینه، به تغییرات روحی و روانی نسبت داده می شود که به علت تغییرات ساختاری در مغز اتفاق می افتد. علائم روحی شامل این موارد می شود:

• رفتارهای تهاجمی و خشونت آمیز
• عصبانیت
• رفتار ضد اجتماعی
• بی تفاوتی
• افسردگی
• خستگی و بی حالی
• فاقد حس بودن
• بد خلقی
• سر سختی
• تغییرات شناختی

بعلاوه این دسته از علائم هم می تواند در این حیطه نمایان شود:

• نبود ابتکار عمل
• کاهش مهارت های تخصصی
• سرگردانی
• دشواری در تمرکز
• بروز مسائل در انجام چند فعالیت هم زمان

با استناد به انجمن بیماری هانیتنگتون آمریکا، خطر خودکشی در افراد مبتلا به این بیماری خطرناک، 10 برابر بیشتر از سایر تغییرات خلق وخویی به واسطه سایر عوامل گزارش شده است. به همین سبب معمولا به اطرافیان این دسته از بیماران توضیحات لازم داده می شود که حواسشان به اقدامات خطرناک بیماران مبنی بر خودکشی باشد. معمولا از خانواده و اطرافیان خواسته می شود تا بدون قضاوت به حرف بیمار گوش فرا داده و حتی با گفتاردرمانی در صدد حل معضلات روحی و روانی بیمار باشند. با این حال، بخش غم انگیز داستان در بیماران مبتلا به هانیتنگتون در این موضوع خلاصه می شود که انتهای راستا بیماران، ناتوانی کامل در انجام امورات عادی است. بیمار در مراحل خاتمهی بیماری در راه رفتن و صحبت به ناتوانی کامل رسیده و به یک پرستار احتیاج پیدا می نماید.

تشخیص بیماری هانیتنگتون

انجام تست های آزمایشگاهی برای تشخیص بیماری از سال 1993 به بعد محقق شد. هر چند می توان با مراجعه به دکتر، به وسیله بازگو کردن نشانه ها، به پزشک یاری کرد تا تشخیص درستی نسبت به بیماری بدهد. اگر قرار باشد که جنین داخل شکم مادر مورد آنالیز ژنتیکی قرار گیرد، معمولا در هفته چهاردهم الی هجدهم می توان با برداشت نمونه از مایع آمنیون این موضوع را به خوبی فهمید.

برای فهم تغییرات ساختاری در مغز می توان از سی تی اسکن یا تصاویر MRI استفاده کرد. البته این تصاویر به تنهایی نمی توانند حکم قطعی بر تشخیص بیماری هانیتنگتون باشند. با این حال، این تصاویر به همراه سایر یافته ها می تواند به پزشک یاری کند تا این عارضه نادر را به خوبی شناسایی کند.

درمان بیماری هانیتنگتون

در حال حاضر این بیماری هم مثل سایر بیماری ها نادر ژنتیکی درمان قطعی ندارد. فرایند درمانی نمی تواند پیشرفت بیماری را متوقف نموده و حتی سرعت پیشرفت را کاهش دهد. در حال حاضر سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تنها دو داروی شیمیایی را برای درمان نشانه های بیماری هانیتنگتون معرفی می نماید.

تترابنازین (زنازین) در درمان حرکات غیر ارادی یا اختلال کره که به واسطه بیماری هانیتنگتون ایجاد می شود کارایی بسیار خوبی دارد. هر چند، این دارو اثرات جانبی متعددی نظیر افسردگی و پرورش افکاری با مضمون خودکشی دارد. داروی بعدی دئوتترابنازین (آستدو) است که این دارو هم عملکرد مشابهی با داروی اول دارد، به خصوص درمان حرکات مربوط به صورت و زبان که اختلالات وخیم تری محسوب می شوند.

اگر بیمار پس از مصرف این دو دارو، تغییراتی در خلق وخو یا افسردگی را تجربه نموده، باید حتما در اسرع وقت به پزشک مراجعه کند. پژوهشگران همچنان در کوشش هستند تا داروی شیمیایی بهتری را به منظور مقابله با نشانه های این بیماری ژنتیکی ابداع نمایند. از سایر داروها که می توانند کنترل حرکات را برعهده بگیرند می توان به کلونازپام، هالوپریدول و کلوزاپین اشاره نمود. اثرات جانبی این سه دارو معمولا سفتی عضلانی و آرام بخشی است. پزشک معالج معمولا برای جلوگیری از تغییرات روحی و روانی و برای پیشگیری از افسردگی، داروهایی مثل فلوکستین، سرتالین و سیتالوپرام را به همراه سایر داروها تجویز می نماید.

گفتاردرمانی هم معمولا توصیه می شود؛ چون بیمارانی که با اختلال در کنترل عضلات ناحیه حلق و دهان روبه رو می شوند، با گفتاردرمانی می توانند تا حدودی کنترل عضلات را به دست بگیرند. اگر این دسته از اختلال به همین سادگی رها شود، بیمار در آینده نزدیک در تکلم، بلعیدن و خوردن غذا به مشکل برمی خورد.

انجام فرایند درمانی نزد فیزیوتراپ هم می تواند به بهبود شرایط عضلانی فرد ختم شود. تقویت قدرت عضلاتی و انعطاف پذیری به همراه تقویت قدرت تعادل و توازن در راه رفتن می تواند خطرِ افتادن های احتمالی را موقع پیاده روی کاهش دهد. البته اگر پیشرفت بیماری در حدی باشد که بیمار در راه رفتن روزمره با مسائل زیادی همراه باشد، پزشک برای حل این معضل، استفاده از واکر یا ویلچر را به بیمار توصیه می نماید.

روزنه ای برای درمان قطعی بیماری هانیتنگتون

محققین دانشگاه علوم پزشکی دوک واقع در کارولینای شمالی آمریکا توانسته اند دارویی را بیابند که در درمان بیماری های تخریبی عصبی مثل هانیتنگتون نقش مهمی را ایفا می نماید. مطالعه این گروه از پژوهشگران در مجله معتبری به چاپ رسیده و نشان می دهد که می توان بیماری خاصی مثل هانتینگتون را در همان ابتدای کار درمان کرد.

محققین توانسته اند با یک داروی شیمیایی به نام بزاروتن (Bexarotene) که متعلق به درمان سرطان لنفومای پوست است، جلوی پیشرفت بیماری هانیتنگتون را در مدل موشی بگیرند. پژوهشگران رویت نموده اند موش هایی که این دارو را دریافت نموده اند، از لحاظ بازتوانیِ قدرت عضلانی، شرایط بهتری نسبت به گروه کنترل دارند. در واقع این داروی سرطانی کوشش می نماید تا به وسیله چند راستا معین، به پروتئین هانیتنگتون رسیده و آن را از فرایند زیستی حذف کند. با کاهش تجمع این پروتئین می توان به درمان بیماری هانیتنگتون امیدوار شد. به صورت علمی می توان گفت که داروی بزاروتن با فعال سازی فاکتور رونویسی PPARδ کارکرد سیستم عصبی را حفظ می نماید. این فاکتور موجب می شود تا فعالیت میتوکندری برقرار به جای مانده و نورون هایی را فعال می نماید تا پروتئین های مشکل دار را حذف نمایند.

در بیماران مبتلا به هانیتنگتون و بعلاوه نمونه های موشی، فعال سازی فاکتور PPARδ یک معضل و دغدغه مهم محسوب می شود چون معمولا در اختلالات عصبی این چنینی، این فاکتور غیر فعال باقی می ماند. با وجود امیدبخش بودن یافته های این پژوهش، هنوز نمی توان نتیجه گیری قطعی گرفت. بنابراین، وادار کردن بیماران برای تهیه داروی بزاروتن کار منطقی نیست. در مطالعات آینده باید در پی این بود که داروی مذکور در بیماران انسانی چه رفتاری خواهد داشت و آیا واقعا مسمومیت ناشی از تجمع پروتئین هانیتنگتون از این طریق، به طرز چشمگیری از لحاظ آماری کاهش می یابد یا خیر.