مهمانخانه ای نوین در تبریز قدیم - گل پدیده

به گزارش گل پدیده، این کاروانسراها، مسافرخانه ها و خانقاه ها که اغلب مسافران در آن ها اتراق می کردند، جنب دروازه های شهر بنا می شدند که مسافرها مجبور نباشند برای توقف در شهر، راه طولانی را بپیمایند و به مرکز شهر بروند، به همین سبب در جوار آن ها امکاناتی نظیر حمام، مسجد و بازارچه هایی پدید می آمد که احتیاجات کاروانیان را تأمین کند.

در وقف نامه های قدیمی تبریز نیز اغلب مطالبی در این زمینه به چشم می خورد که واقف، مکانی را برای استراحت مسافران معین نموده و شرایطی برای پذیرایی از آن ها و مدت زمانی که می توانستند در آنجاها توقف کنند، قرار داده است. چنانکه در وقف نامه ربع رشیدی در بحث دارالضیافه به طور تفضیلی در این خصوص ذکر شده است.

طی 200 سال گذشته رفت وآمد اروپاییان به ایران بیشتر شد، اغلب دنیاگردان از اقامتگاه سفیران و کنسولگری ها یا نزدیکانی که در تبریز سکونت داشتند، استفاده می کردند و چراکه به جز کاروانسرا، مهمانخانه ای برای پذیرایی از آن ها در شهر وجود نداشت.

ازاین رو نخستین مهمانخانه به سبک جدید شهر تبریز در سال 1321ه.ق / 1282ه.ش توسط میرزا اسحق خان معززالدوله، فرزند حاجی میرزا مهدی کلانتر و بیگلربیگی تبریز و برادر میرزا ابراهیم خان شرف الدوله، از نخستین کنندگان مجلس شورای ملی در مشروطه، ایجاد شده است.

این خاندان از سرشناسان و آزادیخواهان تبریز بودند و در کوی باغمیشه بیرون از قلعه شهر زندگی می کردند.

حاجی کلانتر در نزدیکی بازارچه و دروازه باغمیشه، جنب سربازخانه و میدان مشق قدیم سر کوچه میرزا نصرالله که اکنون عمارت دانشسرای مقدماتی و کتابخانه تربیت بر روی آن قرار گرفته، کاروانسرای بزرگی داشت که به کاروانسرای کلانتر معروف بود. این کاروانسرا از راه توارث به میرزا اسحق خان، کدخدای باغمیشه تعلق گرفته بود که او آنجا را تخریب نموده و ساختمانی با اتاق های متعدد، آشپزخانه، سالن غذاخوری و رستوران پدید آورد و نام آن را مهمانخانه نظافت نهاد و در جوار آن، قرائت خانه ای نیز بنا نهاد که آن نیز نخستین قرائت خانه تبریز محسوب می گردد.

طی اعلانی که در بیست و پنجم شعبان 1321 ه.ق درباره افتتاح این مهمانخانه به خط نستعلیق و چاپ سنگی انتشاریافته، مطالبی درباره محل پذیرایی و دادن غذا به بیرون درج شده که در آن موقع به کلی تازگی داشته است.

در خصوص این مهمانخانه و قرائت خانه، مرحوم تقی زاده در کتاب تهیه مقدمات مشروطه در آذربایجانمی نویسد: برادران کلانتری باغمیشه، خصوصاً برادر کوچک تر معززالدوله که ازجمله ترقی طلبان بزرگی بود، قرائت خانه ای در نزدیکی قاری کورپوسی تأسیس نمود و مهمانخانه ای بنا کرد که بسیار زیبا و مفید بود. در جای دیگر با تعجب متذکر شده است: این مهمانخانه زنگ اخبار نیز داشت.

این قرائت خانه در اوایل مشروطه، سه بار مورد هجوم قرارگرفته و به غارت رفت و از نو دایر شد.

حال 117 سال از تأسیس اولین مهمانخانه در تبریز می گذرد و این شهر کهن همچنان پذیرای مسافران و گردشگران بی شماری از جای جای دنیا است که در 35 هتل، 29 هتل آپارتمان و 30 مهمان پذیر قدیمی به پذیرایی و ارائه خدمات به آن ها می پردازد.